کشور ایران یکی از مهمترین مناقطع آسیاست که در زمنیه گسترش صنعت سفالگری معروف بوده است. قدمت سفالگری و ظروف سفالی طبق تحقیقات باستان شناسان ایرانی مربوط به هشت تا ده هزار سال پیش از میلاد میرسد. برخی اغاز صنعت سفال را از ایران میدانند.
سفالگری(pottery) یکی از هنرهای ماندگار انسان از دوره های باستان تا به امروز است.
و هیچ یک از مصنوعات و ساخته های فکر و اندیشه انسان از نظر زیبایی و همچنین از نظر ارزانی و فراوانی مواد اولیه در طبیعت به پای سفال نمی رسد.
.
سفالگری چیست؟
دیکشنری Oxford Learner rsquos سفالگری را کاملا ساده اینطور توضیح می دهد:
دیگ ها، ظروف و هر چیز ساخته شده با رس که در کوره پخته شده باشد به خصوص وقتی با دست ساخته شده باشند.
اولین ظروف گرد اغلب با استفاده از تکنیک(Technique) های ساده ای مثل ظروف گرد انگشتی یا پینچ که امروزه هم پیدا می شوند ساخته شده اند.
در این ظروف گلوله ای از گل شکل می گیرد؛ سفالگر با استفاده از انگشت شست و انگشتان دیگر، دهانه ای در وسط ایجاد می کند و از آنجا با دقت به طور مساوی در هر طرف اثر انگشتش را می گذارد.
همین طور که گل پهن می شود دیواره ها نازک تر می شوند و می توان ظروف زیبایی را به این شکل ساخت.
.
تکنیک فتیله ای هم هست، روشی دیگر که تاریخ آن به هزاران سال پیش برمی گردد اما اغلب برای ساخت ظروف بلندتر یا باریک-تر استفاده شده است چرا که کمی مقاوم تر است.
پایه اولیه کار با ضخامت یکسان در تمام قسمت ها پهن می شود سپس اشکال بلند لوله ای شکل با دست لول می شود و دور تا دور پایه، کار می شود.
فتیله ها تا بالاترین قسمت روی همدیگر بلندتر و محکم تر ساخته می شوند.
ساخت شکل و اندازه دلخواهتان برای ظرف به این روش واقعا ساده است.
.
روش مهم دیگری که سفالگرها از آن استفاده می کنند کار با قالب ها است:
این روش یکسانی و یک شکل بودن همیشگی هر قطعه را تضمین می کند.
سفالگرانی که در کارگاه کار می کنند تمایل دارند برای بدنه کار تولیدی خودشان در مقیاس بزرگ تری کار کنند و اغلب از قالب لغزنده که می تواند برای ساخت ظروفی مثل یک سرویس شام همسان عالی باشد استفاده می کنند.
.
با هنر سفالگری چه چیزهایی را می توان به وجود آورد ؟
با استفاده از هنر سفالگری می توان ظروف بسیار زیبا و مناسبی را به وسیله گل خاک رس(Clay) پدید آورد. این ظروف از لحاظ هنری نیز دارای ارزش و اهمیت بسیار زیادی می باشند. از جمله ظروف سفالی بی نظیر می توان به بشقاب، فنجان، گلدان ها و ظروف تزیینی زیبا و کوزه های ساخته شده از خاک رس اشاره کرد. همه این ظروف در واقع نمادی از فرهنگ و هنر ایرانی می باشند و استفاده از آن ها در محیط زندگی نیز دارای مزایای بی شماری می باشد.
.
هنر سفالگری چیست ؟
سفالگران ماهر و زبر دست در طی سالیان طولانی، سفال های بسیار زیبایی را با نقش ها و طرح های متنوع از خود به یادگار گذاشته اند.
هنر سفالگری در واقع یکی از ارزشمندترین هنرها و صنایع دستی به شمار می رود و سفال های ساخته شده در هر قرن نمادی از فرهنگ و روند زندگی در آن دوران می باشد.
بنابراین هنر سفالگری یکی از مهارت های بسیار ارزشمند با ابزار مناسب و در دسترس می باشد که می توان از آن برای خلق آثار هنری بسیار زیبا و بی نظیر بهره مند شد.
.
تاریخچه سفالگری
به طور حتم می توان گفت ظروف ساخته شده با گل رس، قدیمی ترین ساخته دست بشر است.
ولی نمی توان به درستی مشخص کرد که در کدام نقطه از جهان اولین بار انسان دست به خلاقیت زده و ترکیب آب و خاک را برای ساخت اشیا به کار برده است.
البته از آن جایی که تمدن های باستانی(Ancient civilizations) محل اولیه همه اکتشافات و اختراعات انسانی می باشند، لذا می توان گفت سفالگری نیز ریشه در تمدن ها و سرزمین های باستانی دارد.
سفال یکی از قدیمی ترین صنایع دستی است و آثار بسیار زیادی از این هنر در دوره های مختلف تاریخی در سراسر جهان کشف شده است. برای اولین بار انسان های نخستین(Cavemen) به ساخت ظروف گلی اقدام کرده بودند و پس از مدتی که به دلیل تبخیر رطوبت موجود در گل، ظروف ساخته دست آن ها خشک شده
بود و آن ها به این موضوع پی برده بودند که با شکل دادن به گل و خشک کردن آن می توان ظروف مورد نیاز را تهیه نمود و سپس در طول زمان متوجه این نکته شده بودند که می توان ظروف گلی ساخته شده را توسط حرارت خشک نمود و به این ترتیب به ساخت ظروف محکم تر و با دوام بیشتری می پرداختند.
مطالعه تاریخ سفالگری در جهان، می تواند بینش مناسبی نسبت به فرهنگ گذشته را برای ما فراهم آورد.
سفال یکی از ماندگارترین آثار هنری است و مطالعه سفال های باستانی می تواند اطلاعات کلی و جامعی از وضعیت اقتصادی و توسعه فرهنگی(Cultural development) را به دست آورد.
.
سفالگری در ایران
در باستان شناسی(Archeology) پیش از تاریخ ایران، سفال یکی از پدیده های فرهنگی است و نقش و ترکیب آن به عنوان بیانی نمادین و تمثیلی، وسیله ای برای انتقال اندیشه و فرهنگ های گوناگون بوده است. با آغاز شهرنشینی، سفال های زیبا و با نقش و نگار زیبا رواج پیدا کرد. ایران دارای سابقه ای طولانی و درخشان در زمینه سفالگری می باشد.
مناطقی در ایران که سفالگری در آن انجام می شد :
با توجه به موقعیت جغرافیای(geographical location) خاص کشور ایران سفالگری در مناطق مختلفی از کشورمان انجام می گرفته است : البته در حفاری ها و پژوهش های انجام شده توسط باستان شناسان مناطقی مانند :
غرب رشته کوه زاگرس (لرستان)، منطقه جنوب دریای خزر (استان گیلان و مازندران)، منطقه ای در بخش شمال غرب کشور (استان آذربایجان)و همچنین منطقه ای در جنوب شرقی
.
سفالگری در کرمان و بلوچستان :
به عنوان مثال در منطقه کرمان و بلوچستان سفالگری دارای قدمت بسیار زیادی می باشد و آثار به دست آمده از این چهار منطقه، تاریخ ساخت سفال ایران را در هزاره های قبل از میلاد نشان می دهد. آثار سفالی به دست آمده از دوره پیش از تاریخ در ایران و کاوش های باستان شناسان منجر به کشف سفال هایی در تپه گنج دره در کرمانشاه گردید. این منطقه به عنوان اولین و با قدمت ترین مکان ها در سفالگری ایران به شمار می رود و قدمت آثار به دست آمده از این تپه، مربوط به حدود 8 هزار سال قبل از میلاد می باشد. در مناطقی نظیر چشمه علی در ری و غار کمربند در بهشهر، نیز آثار سفالی بسیار با قدمت و تاریخی از سفالگری در ایران کشف شده است.
.
سفالگری در ایران باستان
سفالگری در ایران از قدمت زیادی برخوردار است و هم زمان با شروع روستا نشینی در ایران رونق پیدا کرد. دیگر سفال های مربوط به دوره نوسنگی(Neolithic) در ایران می توان به سفال های کشف شده در لایه نئولیتیک(Neolithic) غار بیستون اشاره کرد؛ در غار هوتو و همچنین در بهشهر، تکه هایی از اولین سفال ها کشف شده است.
.
پیشینه سفالگری در ایران
از دیگر سفال های اولیه می توان به سفال های کشف شده در روستاهای سراب، تپه سنگ چخماق شاهرود و تپه سیلک کاشان و زاغه دشت قزوین و همچنین چشمه علی در ری اشاره کرد. سفال های اولیه ساخته شده در این شهرها بدون نقش، خشن و به رنگ خاکستری و قرمز سوخته و آمیخته با کاه ومواد آلی بوده و در اجاق هایی درون خانه، نیم پخته می شدند.
پس از آن سفالگران اجاق ها را به بیرون از فضای منزل بردند و آن ها را برای تولید انبوه سفال مورد استفاده قرار می دادند.
سفال های به دست آمده از آن دوران را می توان در گروه سفال های ساده و متداول در اشکال مختلفی نظیر کوزه، تنگ، سبو، ابریق، کاسه و پیاله طبقه بندی نمود و برخی دیگر از سفال های به دست آمده از این دوران به شکل حیوانات شکار، اهلی و چهارپایان مفید و باربر ساخته شده اند.
.
لعاب زرین فام
استفاده از لعاب رزین فام هم در سفالگری اسلامی در ایران رواج پیدا کرد و سبب رشد چشمگیری در زمینه سفالگری گردید. لعاب زرین فام ، سفالگری ایران را به عنوان هنر و صنعت برتر به سراسر دنیا معرفی نمود.
.
استحکام سفال
سفال یکی از ارزشمند ترین ساخته های دست انسان است که از دوام زیادی نیز برخوردار است و می تواند برای هزاران سال در زیر خاک دوام بیاورد، البته استحکام سفال بستگی به مراحل تهیه و پخت آن نیز دارد.
.
استحکام سفال به چه عواملی بستگی دارد ؟
اگر ظرف سفالی از گل خاک رُس مرغوب تهیه شده باشد این گِل به خوبی ورز داده شده باشد ورز دهی و هواگیری آن با دقت زیاد انجام شده باشد در درجه حرارت مناسبی در کوره پخته شده باشد، در این صورت سفال سخته شده از استحکام زیادی برخوردار است و می تواند در طی سالیان طولانی دوام خود را حفظ کند.
.
چرخ سفالگری چیست ؟
در هنر سفالگری هر چه ذرات خاک ریز تر و متراکم تر باشند، سفال تولید شده مرغوب تر می باشد. برای شکل دادن به سفالینه ها از چرخ سفالگری استفاده می شود در واقع می توان گفت چرخ سفالگری از هزاره اول قبل از میلاد وارد صنعت سفالگری شد.
هنگامی که خاک رس پخته می شود، خاصیت سختی و استحکام خود را برای همیشه حفظ می کند.
استفاده از خاک رس دوام و کیفیت بی نظیری را برای سفال به ارمغان می آورد.
.
کسب مهارت های گوناگون با سفالگری :
هنر سفالگری، فرصت مناسبی را برای کسب تجربه ها و مهارت های جدید در زندگی افراد فراهم می آورد و با ورود به این صنعت می توان از مزایای بی نظیر این هنر برای سنین مختلف بهره مند شد.
این در حالی است که برخی دیگر از فعالیت های روزمره در زندگی چنین مزیتی را ندارند.
در واقع می توان گفت هنر سفالگری و آموزش تکنیک های موجود در صنعت سفالگری مسیر جدیدی را برای پیشرفت و موفقیت در زندگی افراد ایجاد می کند.
.
سفالگری دارای ویژگی ها و مزیت های منحصر به فردی می باشد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:
گل خاک رس سبب ایجاد روحیه لطیف در شما می گردد.
دست زدن به خاک رس و گل سفالگری برای پوست مفید می باشد.
از هنر سفالگری می توانید به عنوان یک فعالیت لذت بخش در کنار دوستان خود و در اوقات فراغت خود بهره مند شوید.
سفالگری یک راهکار مناسب و عالی برای پرورش خلاقیت ها و استعدادها می باشد.
هنر سفالگری ورزش مناسبی برای ذهن و بدن به شمار می رود.
ساخت اشکال و ظروف مختلف به وسیله گل خاک رس، اوقات فراغت شاد و دلپذیری را برای شما ایجاد می کند.
سفالگری یکی از مناسب ترین روش ها برای کاهش استرس و اضطراب می باشد.
ایجاد آثار هنری گوناگون در زمینه سفالگری سبب افزایش اعتماد به نفس در شما می گردد و باور توانایی های فردی را برای شما امکان پذیر می کند.
سفالگری یک از فعالیت های بسیار مفید برای رسیدن به آرامش روحی و روانی می باشد و زمینه را برای کاهش درد و بیماری فراهم می آورد.
.
مراحل سفالگری
مراحل سفالگری را در این مقاله قصد داریم به صورت کامل برای شما کاربران گرامی شرح دهیم.
چرا که دانستن آن برای شما عزیزانی که حتی اندکی به این هنر علاقه دارید جالب و جذاب خواهد بود.
ما راهمراهی کنید تا با هم مراحل سفالگری را مرور کنیم.
در آغاز باید ابزار های مورد نیاز سفالگری را بشناسیم :
مهم ترین چیزی که برای انجام مراحل مختلف سفالگری به آن احتیاج دارید گل رس است.
برای انجام پروژه های کوچک سفالگری می توانید گل رس را به صورت آماده تهیه کنید.
ابزارهای مورد نیاز در مراحل سفالگری :
سوزن چرم چاقو مشته کاردک اسفنج قلمو کاردک سیم قطع کننده
.
انواع گل سفالگری
مقدمه انتخاب گل سفالگری مناسب
زمانی که میخواهید برای خاک رس مناسب سفالگری برای کاربرد خود، تحقیقی انجام دهید یا تصمیم گیری کنید، شما باید محصول نهایی، هزینه و سطح مهارتی لازم را در نظر بگیرید.
زمانی که میخواهید گل سفالگری را انتخاب کنید، شما باید نوع کوره ای که به آن دسترسی دارید و محدوده ی حرارتی آن را نیز بدانید.
در صورتی که شما از روش های ساخت مختلفی مثل کوزه گری با چرخ کوزه گری یا با دست استفاده میکنید، که تمامی این موارد را میتونید در کلاس های
آموزش سفالگری پویا اندیش بیاموزید ؛ ممکن است به بیش از یک نوع خاک برای کار، نیاز داشته باشید.
ما این را آموختیم که قبل از انتخاب بهترین نوع خاک برای استفاده، متغیر های زیادی وجود دارند که باید آنها را در نظر گرفت و بمنظور به اشتراک گذاری دانشی که بر اثر تجربه کسب کرده ایم، مطلب آموزشی زیر را برای شما فراهم کردیم.
.
گل سفالگری چیست؟
خاک رس از بهترین ذرات سنگ ها و صخره ها که در اثر باد و باران فرسایش(Erosion) یافته و سپس بوسیله ی آب های جاری جابجا شده اند، تشکیل شده است.
این ذرات در پایین رودخانه یا نهر جمع شده و در آنجا به یکدیگر می چسبند و سخت و فشرده میشوند.
خاک رس را تقریبا در هر جایی میتوان یافت و از لحاظ هزینه هم ارزان است.خاک رس دارای حالت های دگرگونی بسیاریست؛ زمانی که مرطوب است، حالتی نرم و شکل پذیر دارد و شما میتوانید به هر شکلی که میخواهید، آنرا در بیاورید.
زمانیکه به قدری خشک میشود و غلظتی شبیه به شکلات پیدا میکند، میتوان کارهای منبت کاری و تراش کاری بر روی آن انجام داد. همچنان که آب تبخیر میشود، خاک نیز، بسته به ضخامت و میزان رطوبت، بیشتر خشک میشود و حالتی شکننده پیدا میکند.
در این قسمت، میتوان با مرطوب کردن خاک، آنرا نرم کرد. بنابراین خاک با هر شکلی که ساخته شد، تا زمانی که با دمای بالا حرارت نبیند، شکلش ثابت و همیشگی نمی ماند.
.
اختراع چرخ سفالگری
در دوران های بعدی، یعنی حدود چهار هزار سال قبل از میلاد، سفالگران این ظروف سفالی را زیباتر و شفاف تر ساختند و از کنده کاری هایی با شکل های مختلف ظروف برای تزیین ظروف سفالی استفاده کردند و این خود می تواند حاکی از اختراع چرخ سفالگری در این دوران باشد که البته این چرخ های اولیه در واقع تخته های چوبی باریکی بودند که توسط حرکت دست چرخانده می شدند تا به سفال حالت دلخواه و شکل زیباتری بدهند.
اختراع چرخ سفالگری در واقع نقطه عطف سفالگری محسوب می شود؛ زیرا چرخ های سفالگری موجب رونق صنعت سفالگری شدند و تحول بزرگی را در ساخت سفال و ترویج سفالگری ایجاد کردند.
.
کوره سفالگری
در حدود سه هزار سال قبل از میلاد سفال های خاکستری ساخته شده توسط؛ چرخ که البته بسیار الگو گرفته از ظروف فلزی بودند رواج پیدا کردند.
ظروف بدست آمده از این دوران نشانگر این است که این ظروف در کوره های مخصوص و در شرایط حرارتی و اکسیداسیون(oxidation) مناسب در کوره قرار گرفته و پخته شده اند.
استفاده از این سفال های خاکستری تا اواسط هزاره دوم قبل از میلاد هم بسیار رواج داشت؛ تا اینکه در حدود هزار سال قبل از میلاد صنعت فلزکاری رونق بیشتری پیدا کرد و استفاده از صنعت سفالگری کاهش یافت و هم چنین سفال های ساخته شده در این تاریخ از مرغوبیت پیشین برخوردار نبودند.
.
بازار کار سفالگری
لالجین، پایتخت سفال ایران
صنعت سفال ایران با نام لالجین یکی شده است. هنرمندان سفالگر لالجین از سال های دور این هنر ابا اجدادی را به نسل بعدی منتقل کرده اند. در لالجین انواع ظروف سفالی مصرفی و تزئینی در طرح ها و رنگ های متنوع ساخته می شود.
در لالجین کاسه، قوری، گلدان، اشیای تزئینی، تابلوهای سفالینه و هر چیزی را پیدا خواهید کرد. سفالینه های لالجین در سراسر ایران و جهان شهرت زیادی دارند.
در چند سال گذشته میزان عرضه و تقاضا و همچنین بازار مصرف داخلی سفال به گونه ای بود که برخی از سفالگران جوان تر به دیگر کارهای هنری مرتبط با سفالگری روی آورده اند، تا هر چه بهتر بتوانند از این راه امرار معاش کنند.
نقاشی روی سفال یکی از متداول ترین کارهایی است که سفالگران لالجین و دیگر شهرها انجام می دهند.
انواع رنگ دانه های طبیعی و معدنی بر روی سفال ها نقش می بندد و پس از پخت در کوره به صورت ثابت بر روی سفال باقی می ماند. نقاشی های زیر لعابی و رو لعابی از انواع نقاشی روی سفال هستند
.
