ایران از دیرینه تا کنون به هنر و هنرمندی معروف است؛ صنایع دستی ایران یکی از هنر هایی است که به بدلیل قدمتی و تنوع ای که دارد در سراسر دنیا شناخته شده و طرفدار های زیادی دارد.
.
سوغات و صنایع دستی ایران
کشور ما به دلیل دارا بودن تاریخ طولانی و همچنین اقوام و فرهنگ‌های مختلفی که در آن زندگی می‌کنند دارای پیشینه هنری درخشانی می‌باشد.
اقوام ایرانی در جغرافیای مختلف با شرایط اقلیمی گوناگون هنرهای دستی فراوانی را ابداع کرده‌اند.
این هنرها که در گذشته برای زندگی روزمره و احتیاجات انسان‌ها ساخته می‌شدند، امروزه با ورود ماشین‌آلات جنبه هنری پیدا کرده‌اند.
به طور کلی صنایع دستی هر کشوری بازتاب‌دهنده سطح فرهنگ و هنر مردم آن می‌باشد.
مان‌گونه که گفته شد تعداد هنرهای دستی کشور ما بسیار زیاد است و در ابعاد گوناگون طراحی و تولید می‌شود.
گردشگران و مسافران در شهرهای مختلف ایران چه از داخل و چه در خارج از کشور مشتاقانه این هنر را دنبال می‌کنند و از تولیدات هنری به خوبی استقبال می‌شود.
متأسفانه صادرات صنایع دستی ایران نسبت به حجم و تنوع بالای این هنرها هنوز به میزان کافی نرسیده و در مقایسه با سایر کشورهای هم‌رده دچار ضعف فراوانی است.
.
صنایع دستی برتر ایران
در اینجا به معرفی پرطرفدارترین صنایع دستی ایران می‌پردازیم و در ادامه توضیح مختصری درباره تعدادی از آنها ذکر می‌کنیم :
- زیورآلات و زینت‌آلات هنری
- میناکاری
- فیروزه کوبی
- معرق کاری
- منبت کاری
- خاتم کاری
- صنایع دستی با استفاده از فلز و آلیاژ مانند حکاکی
- حصیر بافی
- هنرهای دستی بر روی چوب مانند نازک کاری، خراطی و انواع کنده کاری
- دست بافی
- صنایع دستی سنگی مانند مجسمه سازی و حکاکی
- کاشی کاری
- قلم زنی
- تولیدات چرمی و پوستی
- شیشه گری
- سفال و سرامیک
- انواع چاپ های سنتی مانند قلم کاری
- ملیله دوزی
- نمد مالی
.
انواع بافت صنایع دستی ایران
فرش و گلیم دستباف
در میان هنرهای دستی ما یکی از مشهور ترین و پرفروش ترین صنایع دستی ایران فرش دستباف می باشد.
فرش و گلیم ایرانی در طرح ها و مدل های مختلف بافته می شود و در آن ها مواد اولیه گوناگون که از مواد طبیعی گرفته می‌شود بکار می رود. همچنین شهرت جهانی دارد.
از روزگاران قدیم تاکنون فرش ایرانی همواره زبانزد جهانیان بوده است.
زیرا بافت های دستی ایرانیان دارای زیباترین نقشه ها و بهترین کیفیت بوده است.
قالیچه، گبه، زیلو، قالی و گلیم در ردیف محبوب ترین و پرطرفدارترین هنرهای دستی ایرانیان قرار دارد.
امروزه نیز این هنر حفظ شده و همواره رو به رشد و اعتلای بیشتر می باشد.
ایرانیان همواره دوستداران طبیعت بوده‌اند و طرح ها و نقوش استفاده شده در قالی ها و گلیم ها برگرفته از نقوش سنتی و همچنین عناصر موجود در طبیعت و حیوانات می باشد.
شهرهای مختلف ایران مانند اصفهان، کرمان، یزد، کاشان، قشقایی و بختیاری که در زمینه فرش دستباف فعالیت می‌کنند دارای سبک های خاص خود هستند.
هر کدام از این مناطق با توجه به ویژگی های قومی و ملی و مذهبی نقوش خاص خود را در بافتن استفاده می کنند.
.
سفالگری و سرامیک کاری
یکی دیگر از مهم ترین صنایع دستی ایران سفال و سرامیک می باشد.
این هنر که جزء قدیمی ترین ساخته های دست بشر می باشد اولین بار در ایران در شهر شوش به وجود آمده است.
نقش سفالگری در زندگی انسان غیر قابل انکار است است زیرا برای استفاده روزمره بیشترین استفاده از ظروف سفالی می شده است.
ایران پایگاه سفال در سراسر جهان شناخته می‌شود به همین دلیل دارای شهرت جهانی است و ظروف سفالی آن مورد توجه و استقبال گردشگران قرار می‌گیرد.
ساخته هایی مانند ظروف سفالی، کوزه سفالی، وسایل تزیینی سفالی و اشیا سفالی گوناگونی که هنرمندان مختلف با نوآوری‌های جالب توجه آن ها را خلق کرده‌اند در زمره آثار سفالی قرار می گیرند.
ظروف سفالی را با استفاده از رنگ های مختلف تزیین می کنند.
این ظروف پس از پخته شدن در کوره استحکام کافی پیدا می کنند.
هنگامی که در بازارهای صنایع دستی به گردش بپردازید این ساخته ها را در طرح های متنوع مشاهده خواهید کرد.
.
فیروزه کوبی
فیروزه کوبی در طبقه بندی صنایع دستی ایران در ردیف هنرهای جدید تر به حساب می آید.
این هنرمند قدمتی حدود ۶۷ سال دارد و ابتدا در نیشابور تولید شد.
نیشابور به دلیل دارا بودن معادن قدیمی فیروزه یکی از مهمترین شهرهای استخراج کننده این سنگ قیمتی به حساب می آید.
هنرمندان روسیه نیز هنر فیروزه کوبی را اجرا می‌کردند اما ایرانیان با خلاقیت و مهارت استادانه آن را به اوج خود رسانده اند.
صنایع دستی فیروزه کوبی در مدل های مختلف بر روی فلز هایی مانند مس، نقره، برنج، برنز ساخته می شوند.
در فیروزه کوبی ابتدا ظرف مسی آماده شده و سپس قطعات کوچک فیروزه با نظم و ترتیب دقیق در کنار هم قرار می گیرند و با استفاده از چسب فیروزه کوبی بر روی ظرف ثابت می شوند. هرچقدر قرارگیری این قطعات دقیق تر و منظم تر و فواصل بین آنها کمتر باشد، ارزش کار هنری بالاتر است.
امروزه شهر اصفهان مهم ترین مرکز تولید ظروف فیروزه کوبی می باشد.
.
میناکاری
یکی دیگر از صنایع دستی مهم ایران مینا کاری می باشد که دارای قدمتی پنج هزار ساله است.
میناکاری در ابتدا توسط هنرمندان اهوازی ابداع شد که بر روی جواهرات و زیورآلات پیاده‌سازی می‌شد.
در گذشته از رنگ های طبیعی و معدنی برای ساخت ظروف میناکاری استفاده می شد اما امروزه از مواد شیمیایی برای پایداری و ماندگاری بیشتر رنگ استفاده می شود.
بهترین و زیباترین ظروف میناکاری در اصفهان تولید می شوند که معمولاً به سبک نقاشی های مینا شهرت دارد.
بسیاری از افراد برای تهیه هدایای تبلیغاتی صنایع دستی از ظروف مینا استفاده می کنند.
.
خاتم کاری
یکی دیگر از صنایع دستی پرطرفدار در ایران و در میان گردشگران خارجی خاتم‌کاری می‌باشد.
این هنر اصیل و کهن که از مواد و ابزار گوناگون در تهیه آن استفاده می‌شود، قدمتی دیرینه دارد.
در خاتم‌کاری سطح ظرف یا شی‌ء با استفاده از مثلث‌های کوچک با ضلع‌های مساوی با ظرافت و زیبایی پوشانده می‌شود.
مثلث‌ها با طرح‌ها و نگاره‌های مختلفی طراحی می‌شود.
به طور کلی طراحی و نگاره‌هایی که به صورت مثلث‌های کوچک بر روی اشیا طراحی و قرار داده می‌شود، هنر خاتم‌کاری نام دارد.
در تهیه صنایع دستی خاتم‌کاری از استخوان، عاج، قطعات چوب، فلز برنج و گاهی طلا و نقره استفاده می‌شود.
مثلث‌ها در نقوش خاتم بسیار نازک هستند و ضخامتی در حد ۲ میلی‌متر دارند که باید با ظرافت و دقت تمام بر روی سطح مورد نظر چسبانده شود.
هنگامی‌که به اصفهان سفر می‌کنید در بازار اصفهان می‌توانید جعبه‌ها، قاب عکس، صفحه شطرنج، تخته‌نرد و سایر اجزای تزیینی خاتم‌کاری شده را ببینید.
بعضی هنرمندان خاتم‌کار در ساخت ظروف خاتم‌کاری از هنر میناکاری نیز بهره می‌برند و هنر زیبای خود را در معرض تماشا می‌گذارند.
.
قلم‌زنی و مسگری قدیمی‌ترین صنایع دستی ایران
ظروف مسی :
فلز مس یکی از فلزهای با اهمیت در زندگی بشر می‌باشد و مسگری دارای پیشینه ۵ هزار ساله در صنایع دستی ایران است.
ظروف مسی که در اشیا و اندازه‌های مختلف ساخته می‌شوند از دوران باستان تا کنون نقش مهمی در زندگی بشر داشتند. به گونه‌ای که امروزه نیز مردم همچنان تمایل دارند ظروف غذای خود را از میان ظروف مسی انتخاب کنند.
ظروف مسی علاوه بر کاربرد فراوان دارای جنبه تزئینی نیز دارند و در منازل ایرانیان به وفور یافت می‌شود.
در بسیاری از نقاط ایران به ویژه اصفهان مسگری رواج بسیاری دارد.
هنر قلم زنی :
قلم‌زنی نیز یکی دیگر از صنایع دستی ایران است که اهمیت فراوانی دارد و هنرهای دستی نفیس و زیبایی توسط آن اجرا می‌شود.
قلم‌زنی هنری است که به کنده‌کاری بر روی سنگ اطلاق می‌شده است اما امروزه علاوه بر سنگ، بر روی فلزات مختلف نیز انجام می‌شود.
یکی از پررونق ترین صنایع دستی اصفهان قلم‌زنی است که بر روی فلزهای طلا، مس، برنج و نقره اجرا می‌شود.
با استفاده از هنر قلم‌زنی ظروف کوچک و بزرگ، گلدان، کوزه و … ساخته می‌شود و بر روی آنها نقش و نگارهای زیبایی به تصویر کشیده می‌شود.
.
منبت‌کاری
اگر به فروشگاه‌ها و مغازه‌های فروش صنایع دستی مراجعه کرده باشید حتماً تابلوهای منبت‌کاری شده را با نقش های زیبا و ظریف مشاهده کرده‌اید.
منبت‌کاری نیز یکی از هنرهای ایرانیان است که بر روی چوب اجرا می‌شود.
در هنر منبت‌کاری چوب انتخاب شده طبق طرح مورد نظر هنرمند منبت‌کار کنده‌کاری می‌شود و بر روی آن نقوش مختلف اجرا می‌شود.
در گذشته معمولاً از نقوش ختایی و اسلیمی در این تابلوها استفاده می‌شده است و همچنان نیز این طرح‌ها وجود دارد اما بیشتر از طرح‌های جدیدتر استفاده می‌شود.
قدمت منبت‌کاری نیز ز بسیار زیاد است زیرا چوب یکی دیگر از وسایل و ابزار حیاتی در زندگی انسان بوده و هست.
در منبت‌کاری طرح مورد نظر بر روی چوب زمینه کنده‌کاری می‌شود و سپس نقش آن با بهره‌گیری از چوب‌های مختلف به رنگ‌های طبیعی گوناگون در کنار هم قرار گرفته و برجسته‌سازی می‌شوند.
در صنایع دستی منبت‌کاری از چوب شمشاد، چوب آبنوس، چوب بقم، چوب فوفل، چوب عناب، چوب گردو و همچنین ریشه بسیاری از درختان جنگلی که دارای طرح‌های طبیعی زیبایی هستند استفاده می‌شود.
امروزه در اصفهان و گلپایگان زیباترین منبت‌کاری‌ها تولید می‌شود.
.
معرق‌کاری
صنایع دستی ایران محدود به ابعاد خاصی نمی‌شود و با استفاده از مواد طبیعی هنرهای دستی زیبا و چشم‌نوازی ساخته می‌شود.
معرق‌کاری با استفاده از چوب‌های مختلف که رنگ‌های طبیعی زیبایی دارند در کنار مواد دیگر مانند خاتم، صدف، فلز و فیبر اجرا می‌شود.
پیشینه تاریخی معرق‌کاری به پادشاهان سلجوقی بازمی‌گردد.
در آن دوره میزها، درها، بوفه‌ها و سایر اجزا و لوازم چوبی با استفاده از این هنر تزیین شده است.
بر روی این چوب‌ها معمولاً از نقوش اسلیمی با رنگ‌های مختلف تزیین می‌شده است.
این هنر امروزه نیز همچنان مورد توجه هنر دوستان قرار دارد.
.
زیورآلات
ساخت زیورآلات یکی دیگر از صنایع دستی ایران است که رواج فراوانی دارد و امروزه نیز مانند گذشته همچنان پررونق می‌باشد.
زیورآلات طلاکوبی، فیروزه کوبی، سنگ‌های قیمتی، چرمی، نقره‌ای، مسی و سایر فلزهای دیگر در مناطق مختلف ایران ساخته می‌شوند.
برای نمونه در اصفهان طلاکوبی شده و یا فیروزه کوبی از اهمیت فراوانی برخوردارند.
کارگاه‌های فراوان ساخت بدلیجات و همچنین کارگاه‌های طلاسازی فراوانی در شهر اصفهان وجود دارند که تولیدات آنها در فروشگاه‌های صنایع دستی به فروش می‌رسد.
و به مرور زمان با خلاقیت هنرمندان و استادکاران در مدل‌ها و طرح‌های متنوع ساخته و اجرا می‌شوند مورد استقبال دوستداران زیورآلات قرار دارند.
.
نگارگری و مینیاتور
یکی از زیباترین و دل‌انگیزترین هنرهای دستی ایران نگارگری و مینیاتور است.
هنرهای تجسمی مانند نگارگری و خوشنویسی در شهر اصفهان جایگاه ویژه‌ای دارد.
هنرمندان فراوانی در طول تاریخ در این شهر به شهرت رسیده‌اند و آثارشان یا در موزه‌ها نگهداری می‌شود و یا بر روی دیوارها و گنبدهای ساختمان‌ها و عمارت های کهن و تاریخی به چشم می‌خورد.
مینیاتور سبکی در نقاشی است که ظرافت و زیبایی خاص آن این هنر را از نقاشی‌های دیگر متمایز نموده است و به صورت تابلوهای تزیینی و یا دیوارنگاره‌ها از آن استفاده می‌شود.
نگارگری نیز که کمتر به آن پرداخته شده است و سبکی در نقاشی ایرانی اسلامی است و در طول تاریخ دستخوش تغییرات فراوانی شده و امروزه عنوان یکی از زیباترین صنایع دستی اصفهان را به خود اختصاص داده است.
.
بافت‌های صنایع دستی ایران
در صنایع دستی ایران پارچه و سایر منسوجات پارچه‌ای اهمیت ویژه‌ای دارند.
سفره‌های قلمکار اصفهان که با طرح‌ها و نقش‌های متنوع از قبیل طرح‌های رویدادهای تاریخی، نقوش اسلیمی و ختایی، ترمه و… بر روی آنها چاپ می‌شود چهره‌های اشرافی به خود گرفته و در مکان‌های مختلف به زیبایی جلب توجه می‌کند.
زری‌بافی که از رشته‌های طلایی و نقره گلابتون و ابریشم ساخته می‌شود از فاخرترین پارچه‌های ساخته شده در سطح جهان است.
در زمان‌های قدیم یکی از نفیس‌ترین و بااهمیت‌ترین صنایع دستی ایران که دارای ارزش و شهرت اسطوره‌ای می‌باشد شناخته می‌شده است.
سایر بافت‌های موجود در هنرهای دستی ایران نیز هر کدام ارزش بالای خود را دارند و توسط هنرمندان و هنر دوستان زنده نگه داشته خواهد شد.
.
